kartka z kalendarza
30 marca 1910
We wsi Cimoszka, położonej w powiecie sokólskim, urodził się Józef Marcinkiewicz, jeden z najwybitniejszych matematyków polskich. Swoją bardzo krótką karierę akademicką Józef Marcinkiewicz rozpoczął w roku 1933 na Wydziale Matematyki Uniwersytetu Batorego w Wilnie, pracując jako asystent profesora Antoniego Zygmunda. W roku 1935 roku uzyskał tytuł doktorski, a na początku 1937 roku przedstawił pracę habilitacyjną. W trakcie zaledwie sześcioletniej działalności naukowej (włączając roczną przerwę na służbę wojskową) Józef Marcinkiewicz napisał 55 artykułów, w tym 19 we współpracy z innymi autorami. Jego prace obejmowały szeroki zakres zagadnień z różnych działów matematyki w tym funkcji rzeczywistych i zespolonych, analizy funkcjonalnej, rachunku prawdopodobieństwa.
O nadzwyczajnej randze i jakości jego dorobku świadczy słynna wypowiedź profesora Zygmunda: "Pomimo krótkiego okresu swojej działalności matematycznej zostawił on trwały ślad na Matematyce i gdyby nie jego przedwczesna śmierć, zostałby jednym z najwybitniejszych współczesnych matematyków. Biorąc pod uwagę to, czego dokonał w swoim krótkim życiu i czego mógł dokonać w normalnych warunkach, jego wczesna śmierć była ogromnym ciosem w Polską Matematykę i prawdopodobnie najcięższą indywidualną stratą w czasie II wojny światowej."
Marcinkiewicz był niezwykłą osobowością, którą charakteryzowały nieprzeciętne zdolności i duch patriotyzmu. W sierpniu 1939 roku przebywał na stażu naukowym w Londynie. Na wieść o możliwym wybuchu wojny zdecydował się na powrót do Polski biorąc czynny udział w obronie Lwowa. Po jego kapitulacji w dn. 22 IX 1939 r., dostał się do niewoli sowieckiej. Wraz z innymi oficerami został przewieziony do Starobielska i zamordowany w kwietniu 1940 r. w Charkowie. Jego szczątki spoczywają w dołach śmierci w Piatichatkach.
Postawę uczonego w sposób niezwykle trafny charakteryzują słowa jego siostry, Stanisławy Lewickiej: "Miał on patriotyzm we krwi, wnuk i prawnuk powstańców podzielił ich tragiczny los i jako kolejne pokolenie umarł w Katyniu."
Prezydent RP Lech Kaczyński pośmiertnie awansował porucznika Józefa Marcinkiewicza na stopień kapitana Wojska Polskiego.
Antoni Zygmund, Józef Marcinkiewicz, Wiadomości Matematyczne (1960) 4(1): 11-41.
Roman Sznajder, O życiu i pracy Józefa Marcinkiewicza, FOTON (2015) 128(1): 41-45.
Krystyna Nowicka, Józef Marcinkiewicz (1910–1940) – matematyk z Listy Katyńskiej.
jrm
